"Bạn không kém. Bạn chỉ chưa từng được dạy cách học đúng"
Bài viết của bác sĩ Nguyễn Hoàng Minh, sau khi tham gia workshop "AI DAY 1" do Conan School tổ chức và chia sẻ.
Nếu bạn đã học rất nhiều nhưng vẫn không làm được gì, có thể bạn chưa từng được dạy một điều quan trọng nhất: Học cách học.
Mình tự nhận bản thân là người ham học. Sách vở luôn đầy bàn. Mua sách mới liên tục. Ghi chép rất nhiều. Học nhóm, học online, học qua app, thậm chí tìm người giỏi nhất để học... nhưng lạ lắm, càng học nhiều, mình càng thấy trống rỗng.
Thi xong là quên sạch. Học xong mà chẳng hiểu gì. Và đáng sợ nhất: biết nhiều nhưng không làm được gì ra hồn.
Mình đã trách bản thân rất nhiều.
Rằng chắc do mình thiếu kỷ luật. Do mình học dốt. Do mình không có năng khiếu như người ta.
Nhưng không ai nói với mình rằng: Cách mình đang học mới là vấn đề.
Hôm nay đi học lớp AI do bên Conan School tổ chức với tham gia của các thầy Thông Phan Phan Việt Dac Nguyen mới nhận ra hóa ra cách học sai rồi, mình chỉ đi được một nửa phần thôi.
Bài viết này dành cho ai?
- Cho những người đã từng học rất nhiều nhưng cảm thấy... chẳng dùng được vào đâu.
- Cho những bạn cày đủ các khoá học online, ghi chú tỉ mỉ, làm bài tập đầy đủ – nhưng vẫn thấy bản thân “không làm được gì ra hồn”.
- Cho những ai dễ nản, tự trách mình học kém, không có năng khiếu, không theo kịp người ta.
-Cho những người đã cố gắng thật nhiều, nhưng lại lạc lối giữa mớ kiến thức hỗn độn, học xong rồi để đấy.
Nếu bạn từng cảm thấy "mình không đủ giỏi", "mình học không vào", hay "sao người ta học một biết mười còn mình học mười mà vẫn… mông lung như một trò đùa" –thì bài viết này là dành cho bạn.
Hãy đọc một mạch và take note lại ý hiểu bạn bên dưới, nếu chưa đủ thời gian thì hãy lưu bài viết này lại đọc ở thời gian một mình sau.
__________________________________
Trong một buổi workshop hôm nay, thầy chia sẻ về Bloom’s Taxonomy – một mô hình phân tầng các cấp độ tư duy.
Mình nhớ mãi hình ảnh minh hoạ:
“Nhớ cần vo gạo trước khi nấu, nhớ tỷ lệ nước, nhớ bấm nút – đó mới chỉ là Remembering. Nhưng hiểu lý do vì sao cần vo gạo, vì sao nước ít cơm sống, nước nhiều cơm nhão – đó mới là Understanding. Rồi áp dụng để điều chỉnh theo từng loại gạo, đó là Applying. Phân tích nguyên nhân cơm hỏng, đánh giá loại nồi, thậm chí sáng tạo công thức cơm mới – đó mới là các tầng cao hơn: Analyzing, Evaluating, và Creating.”
Thầy dừng lại, nhìn xuống cả lớp, và nói:
“90% học viên học xong vẫn không làm được. Không phải do họ dốt. Mà vì họ chỉ dừng ở việc NHỚ – trong khi kỹ năng và kết quả chỉ xuất hiện từ tầng 3 trở lên.”
Mình nghe mà nổi da gà.
“Không phải bạn học kém. Chỉ là bạn chưa từng được dạy cách học.” Câu nói đó như một cái gương soi thẳng vào sự bất lực âm thầm của bao nhiêu người – trong đó có mình.
----------------------------
Theo nghiên cứu của Harvard, học tập hiệu quả không đến từ việc tiếp thu thông tin, mà đến từ khả năng xử lý, áp dụng và phản hồi.
Các nhà khoa học gọi đó là H.O.T.S (Higher Order Thinking Skills) – những kỹ năng tư duy bậc cao như phân tích, đánh giá, sáng tạo.
Và ngược lại, phần lớn các khoá học, đặc biệt là video dạy kỹ năng hiện nay, chỉ dừng ở mức L.O.T.S (Lower Order Thinking Skills) – tức là ghi nhớ, lặp lại, làm theo.
Kết quả?
- Bạn xem hết khoá học, nhưng không biết áp dụng vào đâu.
- Bạn ghi chú rất kỹ, nhưng không biết dùng nó để tạo ra kết quả thực tế.
- Bạn hiểu kiến thức, nhưng không biến nó thành hành động.
Và rồi bạn nghĩ: "Hay là mình không phù hợp?"
Không. Bạn chỉ cần học lại từ đầu, nhưng là học đúng cách.
Elon Musk, Bill Gates, hay Steve Jobs không học “nhiều hơn” – họ chỉ học “sâu hơn”. Cả ba đều nổi tiếng với cách học “cây tri thức”: bắt đầu từ nguyên lý gốc (thân cây), rồi mới phát triển ra các nhánh và lá (ứng dụng, chi tiết).
- Musk không học ngành hàng không – nhưng hiểu nguyên lý lực đẩy, rồi xây SpaceX.
- Bill Gates không học quản trị – nhưng hiểu cấu trúc thông tin, nên dẫn đầu với Microsoft.
- Steve Jobs không học kỹ thuật – nhưng hiểu về “trải nghiệm người dùng”, nên làm ra iPhone.
Họ học theo mô hình giống Bloom's Taxonomy: từ “hiểu”, đến “áp dụng”, rồi “phân tích – đánh giá – sáng tạo”.
________________________________
Vậy, học đúng cách là học như thế nào? Từ những gì mình học được và đúc kết lại từ mô hình Bloom, đây là 6 tầng học tập – bạn hãy thử đối chiếu:
1. Remembering – Nhớ: Chỉ cần nhớ: “để nấu cơm thì cần vo gạo, đong nước, bấm nút.”
Nhưng nhớ không thôi, không đủ để nấu được một nồi cơm ngon.
Cách mình học để nhớ trước kia: một chủ đề học thật nhiều, đọc đi đọc lại, mưa dầm thấm lâu. Thi thoảng lại ghi chép đầy quyển vở trước khi thi xong quên sạch.
Đây là tầng thấp nhất để bắt đầu học!
2. Understanding – Hiểu: Hiểu vì sao vo gạo quan trọng, vì sao nước nhiều cơm nhão.
Nếu bạn chưa diễn giải được bằng từ ngữ của mình, bạn chưa thật sự hiểu.
Để bắt đầu tầng này, bạn cần thật sự hiểu và "viết,nói, giải thích" bằng ngôn ngữ của chính bạn. Khi thật sự hiểu chúng ta có thể cá nhân hóa kiến thức vào bản thân để nhớ lâu hơn.
3. Applying – Áp dụng: Biết cách chọn loại gạo phù hợp, điều chỉnh nước linh hoạt.
Đây là lúc kiến thức bắt đầu có “hình thù” trong thực tế.
Để đi sâu vào, bắt buộc phải từ bước hiểu tới bước hành. Dù bạn có được hướng dẫn nấu cơm như nào, chọn gạo ra sao, điều chỉnh nước thế nào bạn cũng sẽ không thể hiểu được cách mà một bữa cơm chín sẽ trông thế nào nếu chúng ta không thực sự ấn nút nồi cơm hoặc bắc bếp.
Đó là lý do mình viết bài này - thật sự hiểu và hành.
Bước này dễ nhất để nhớ đó là ngoài việc hành - hãy học cách để dạy lại cho người khác theo kỹ thuật Feynman ( đọc nghiên cứu, viết lại, tìm thiếu sót lỗ hổng kiến thức, sắp xếp lại và đơn giản hóa thông tin)
4. Analyzing – Phân tích: Tại sao cùng công thức nhưng cơm hôm nay không ngon?
Phân tích nguyên nhân giúp bạn cải tiến thay vì chỉ lặp lại.
Để đạt được bước Analyzing - theo thầy Đắc thì thực tế đây là trình độ các Manager - những người quản lý. Những nhân viên đa phần mắc kẹt với bước Remember - nhớ được quy trình.
Để phân tích tốt bạn phải thực sự hiểu được điều mình đang nói và làm, và điều này cần sự nghiên cứu chuyên sâu và thời gian.
5. Evaluating – Đánh giá: So sánh nồi điện và nồi gang, loại nào giữ dinh dưỡng tốt hơn?
Đây là tư duy phản biện – không chỉ biết làm, mà biết cái gì tốt hơn.
Đến bước này, bạn đi sâu hơn vào cách học và bắt đầu hiểu rõ ràng từng bước. Bạn cần bắt đầu so sánh những kiến thức đã có và kiến thức mới.
Giống việc bạn ăn các loại gạo khác nhau, nấu các nồi khác nhau sau đó chọn ra loại gạo ngon nhất, nồi nấu ngon nhất và nấu được bữa ăn ngon nhất.
6. Creating – Sáng tạo: Kết hợp nhiều loại ngũ cốc để tạo công thức cơm healthy riêng?
Đây là đỉnh cao – khi bạn tự tạo ra điều mới từ những gì đã học.
Chính từ tất cả các bước trên, bạn bắt đầu sáng tạo ra cách học riêng, sáng tạo ra con đường riêng và bắt đầu vẽ nên bức tranh của bạn, điều này thật sự có thể thay đổi cuộc chơi không chỉ của bạn mà còn cả những người liên quan.
Tổng kết: Nếu bạn đang loay hoay, hãy bắt đầu lại với “Học cách học” Và đừng trách mình nữa. Vì bạn không cô đơn.
Đã có hàng triệu người từng vật lộn như bạn. Và cũng có hàng triệu người đã bước qua, chỉ nhờ thay đổi một điều nhỏ: cách tiếp cận việc học.
Hãy bắt đầu bằng việc:
Ghi chú lại bằng ngôn ngữ của riêng mình, không copy.
Chia sẻ điều bạn hiểu với người khác – để học sâu hơn.
Áp dụng từng mẩu kiến thức nhỏ vào công việc hàng ngày.
Tự hỏi: “Tại sao điều này đúng? Có gì mâu thuẫn không?”
Bắt tay vào làm – học thông qua hành động và phản hồi.
Bạn không cần học nhiều hơn. Bạn chỉ cần học đúng cách hơn.
Có thể chỉ là bắt đầu lại – từ việc học cách học.
Và lần này, đừng học để biết. Hãy học để hiểu. Để dùng được. Để sáng tạo ra điều gì đó của riêng bạn.
Và bạn sẽ không bao giờ thấy “học mãi mà chẳng làm được gì” nữa.
Nếu bạn thấy đâu đó mình trong bài viết này, thì có lẽ đã đến lúc bạn “nấu lại nồi cơm của chính mình” – một cách hiểu hơn, chắc hơn, và... ngon hơn.
Bạn đnag mới chỉ học đến bước nào? chia sẻ bên dưới nhé.