From Data to Wisdom - Từ dữ liệu đến trí tuệ
Từ dữ liệu đến trí tuệ - Một câu chuyện ngắn để hiểu thế giới
Cháu tôi lớp 7, nhưng rất mê đo nhiệt độ. Cứ mỗi 2 tiếng, nó lại lấy nhiệt kế ra đo rồi ghi vào một cuốn sổ tay.
Trang đầu tiên trong sổ ghi:
36.7 độ C - 9h sáng
37.0 độ C - 11h trưa
36.8 độ C - 1h chiều
36.6 độ C - 3h chiều
Nó gọi đó là “nghiên cứu y học tự phát”.
Tôi bảo - "Đây là data - dữ liệu thô. Con đang thu thập rất tốt."
Nó ngước lên - "Thế bao giờ con thành nhà khoa học ạ?"
Tôi cười - "Đợi đã. Nhà khoa học không chỉ đo. Họ hiểu nữa."
Một tuần sau, nó bắt đầu thêm một cột: trước hay sau ăn, có bật quạt hay không.
Tôi bảo - "Bây giờ con có information rồi - dữ liệu có ngữ cảnh. Con bắt đầu nhìn thấy các yếu tố ảnh hưởng, đúng không?"
Nó gật gù - "Như kiểu sau khi đá bóng thì nhiệt độ tăng?"
Tôi vỗ vai - "Đúng rồi. Nhưng chưa hết đâu."
Tháng sau, nó viết nhận xét dưới mỗi trang:
“Có vẻ như ăn cơm xong thì nhiệt cao hơn một chút, nhưng không đáng kể.”
“Lúc học nhóm thì nóng hơn lúc học một mình.”
Tôi nói - "Giỏi đấy. Con đang có knowledge - hiểu biết rồi. Con không chỉ quan sát mà còn rút ra mối quan hệ nguyên nhân - kết quả."
Nó hỏi - "Thế còn wisdom là gì?"
Tôi trầm ngâm.
Rồi tôi kể cho nó nghe về một buổi tối, tôi bị sốt lăn quay nhưng vẫn cố đi dạy.
Tôi ko nói với ai, giấu đồng nghiệp, giấu cả cơ thể mình.
Kết quả là tôi xỉu ngay trong giờ dạy.
"Wisdom" - tôi nói - "là khi con biết dừng lại. Biết rằng không phải mọi thứ có số đo thì đều đáng theo đuổi. Biết cái gì quan trọng hơn con số."
"Con có thể có cả chồng sổ ghi chép. Nhưng nếu cơ thể con đang lên tiếng mà con không chịu nghe - thì dữ liệu đó để làm gì?"
Nó im lặng. Lần đầu tiên tôi thấy nó cất bút lại - không phải vì lười - mà vì bắt đầu hiểu.
Một vài ví dụ khác để bạn dễ hình dung hơn
Trong bệnh viện
Data là khi y tá đo huyết áp và ghi: 150/100
Information là khi có thêm bối cảnh: sau khi bệnh nhân leo cầu thang
Knowledge là khi bác sĩ nói: đây là dấu hiệu tăng huyết áp độ 2, cần theo dõi liên tục
Wisdom là khi bác sĩ không kê thuốc ngay, mà hỏi thêm về lối sống, tâm lý, rồi tư vấn thay đổi từng bước
Trong giáo dục
Data là điểm số: 8.5, 6.0, 9.0
Information là khi biết: điểm thấp rơi vào bài nhóm, còn điểm cao ở bài cá nhân
Knowledge là giáo viên kết luận: học sinh này làm tốt một mình, nhưng lúng túng khi làm việc nhóm
Wisdom là khi giáo viên thay đổi cách giao bài - cho bạn này dẫn dắt nhóm nhỏ thay vì bị ép hòa nhập ngay
Trong doanh nghiệp
Data là: doanh số tháng 7 đạt 420 triệu, cao hơn tháng 6 khoảng 8%
Information là: tăng trưởng đến từ một video viral về sản phẩm mới
Knowledge là: video đó chạm đúng nỗi đau của khách hàng Gen Z về sự tự tin khi giao tiếp
Wisdom là: thay vì nhân bản nội dung quảng cáo đó, team marketing đề xuất tạo một chuỗi dài hỗ trợ tâm lý tự tin - vì đó mới là mạch cảm xúc thực sự
Bonus:
Mô hình DIKW gồm 4 tầng:
Data - con số rời rạc, chưa có ý nghĩa
Information - dữ liệu có ngữ cảnh
Knowledge - hiểu biết có hệ thống, có thể lý giải và dự đoán
Wisdom - khả năng đưa ra lựa chọn đúng trong bối cảnh thực tế
Hiểu biết giúp bạn giỏi lên.
Trí tuệ giúp bạn chậm lại đúng lúc, chọn đúng điều cần làm.
Thế giới ngày nay không thiếu dữ liệu.
Cái thiếu là sự bình tĩnh để nhìn vào dữ liệu bằng ánh mắt của một người sống thật.
Và tại Conan School, bạn sẽ học sâu về mấy món này.